سیّدمجتبی جلال‌زاده

منتشر شده در: ماهنامه سیمرغ، شماره 5 و 6، اردیبهشت و خرداد 1395

-----------------------------------------------------

1. مقدمه

رفتار و عمل پیامبر اعظم(ص) که از آن به سیره نبوی یاد می شود در هر بعدی از ابعاد زندگی بشر (چه در سطح فردی و چه در سطح اجتماعی) برای مسلمانان و حتی تمامی ابنای بشر می تواند الگویی باشد که قید زمان و مکان خاص به خود نمی گیرد؛ به ویژه آنکه با وجود محدودیت ها و تحریم های تحمیل شده بر پیامبر(ص) که مشکلات و فشارهای طاقت فرسایی را از همان ابتدا بر ایشان و جامعه مسلمان، روا ساخت، آن حضرت موفق گردید در مدت کوتاهی اسلام را به بیرون از جغرافیای جزیره العرب، بگستراند و پایه ریزی تمدنی جدید و مانا که تأکید آن بر انسان آزاد و سعادت بشری بود و نه بر قوم و نژاد را نماید و تمدن های بزرگِ هم عصر خویش را بلرزاند و به چالش کشاند.

از دیگر سو دیپلماسی از روش های قدیمی حل و فصل اختلافات بین انسان ها به شمار آمده و پدیده نوپایی نیست. اما آنچه امروز به عنوان دیپلماسی، شاهد آن هستیم با گذشته بسیار تفاوت دارد و فضای مدرنِ حاکم بر آن، دیر زمانی نیست که پدیدار گشته است؛ اما شروع دیپلماسی یا بهتر است بگویم شروع روابط میان حکومت ها و بعدتر دولت ها، قدمتی بسی طولانی دارد که این سنت توانسته امروزه و با گذر از هزار توی تاریخ، رنگِ نوین و خوانشِ قرن بیست و یکمی به خود بگیرد و همواره در طول تاریخ جامعه بشری، دست خوش تغییرات مداوم بوده است.

برای فهم دیپلماسی و روابط خارجی هر کشور، بایستی به ریشه ها و یا به زبان بهتر باید به اصول و بنیان های طرح ریزی سیاست خارجی آن شناخت پیدا کرده و اصولی که ریشه در منابعی نظیر ارزش ها، هنجارها، حافظه تاریخی و تاریخ، فرهنگ و البته در شماری از موارد ریشه در دین و مذهب رسمی کشور دارد، نشأت می گیرد را مورد شناسایی و فهم قرار داد. جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستشنا نمی باشد. یکی از منابع سیاست خارجی ایران، آموزه های دین مبین اسلام است؛ چنانکه در اصل سوم قانون اساسی بند شانزدهم، به صراحت به آن اشاره شده و معیار تنظیم سیاست خارجی را اسلام معرفی می نماید.

حال با توجه به آنچه بیان شد که از یک سو هر کشور نیاز به ساخت سیاست خارجی خود بر اساس منابعی دارد که در ایران، اسلام یکی از منابع اصلی به شمار می رود و از دیگر سو، سیره نبوی به عنوان سنت، یکی از منابع دریافت و کشف معیار و قوانین اسلامی است؛ شناخت رفتار سیاسی پیامبر در خارج از مرزهای اسلام و راهبردهای سیاست خارجی ایشان قطعاً یکی از منابع فهم و پی ریزی صحیح اصول و یا تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. حال آنکه نبایستی از یاد بریم که گذشته، چراغ راه آینده است.