سیّدمجتبی جلال‌زاده

دلایل حضور پررنگ فرانسوی‌ها در سوریه

منتشر شده درهفته نامه خبری، تحلیلی مثلث، شماره سیصد و چهل و دو، 25 دی 1395

بازنشر: ایرنا مقاله

----------------------------

هفته‌ای که گذشت خاورمیانه میزبان سیاست‌مداران فرانسوی بود. فرانسوا اولاند و هیأت پارلمانی فرانسه، به این منطقه سفرهای جداگانه‌ای داشتند. کنکاش در خصوص انگیزه‌های حضور پررنگ فرانسه در پی رخ‌دادهای اخیر این منطقه و روند سیاست بین‌الملل موضوع قابل تأملی است که می‌تواند در پرتو نظم درحال شکل گیری خاورمیانه به آن پرداخته شود. در این جستار به انگیزه‌های کوتاه مدت و بلند مدت بازگشت فرانسه به خاورمیانه می‌پردازم.

با نگاهی به گذشته سیاست خارجی فرانسه در خاور میانه در می‌یابیم پاریس همواره کوشیده است در این منطقه نفوذ خود را حفظ کند. پیشینه تعامل فرانسه با دنیاى عرب به یک دوره هزار ساله باز می‌گردد که در اینجا نگاهی تاریخی مطرح نیست و صرفاً با اشاره به این نکته تاریخی برای توجیه فرضیه خود، یعنی سابقه تاریخی حضور در خاورمیانه، می‌پردازم.

طی سال‌های اخیر فرانسه دیپلماسی فعالی را در خاورمیانه در پیش گرفته است. این دیپلماسی فعال در قالب ابتکاراتی از سوی این کشور جلوه‌گر شده است. پیوندهای سنتی فرانسه با خاورمیانه و استفاده از خلاء ناشی از رکود در تحرکات سیاست خارجی آمریکا در منطقه سبب شده تا بار دیگر فرانسه در پی نقش آفرینی بیشتر در این منطقه حساس جهان برآید. از جمله ابتکارات اخیر فرانسه می‌توان به نزدیکی با سوریه تلاش برای برقراری روابط گرم‌تر با اسرائیل دیپلماسی هسته‌ای و برگزاری اجلاس اتحاد برای مدیترانه در پاریس اشاره کرد. پرسشی که در این میان مطرح است این است که چه عوامل و انگیزه‌هایی باعث شده است تا فرانسه به این ابتکارات جدید در منطقه دست بزند و فرانسه چه اهدافی را در این رابطه دنبال می‌کند.

از انگیزه‌های کوتاه مدت فرانسوی ها می‌توان به این موارد اشاره نمود:

·        چهره‌سازی به عنوان شریک در پیروزی بر داعش

·        انگیزه‌های تسهیل کننده تجزیه عراق

·        جنبه تبلیغاتی و رسانه‌ای سفر اولاند در تقابل با دیگر کشورهای غربی

و از انگیزه‌های بلند مدت فرانسوی‌ها می‌توان به این موارد اشاره نمود:

1)     تلاش برای تثبیت جایگاه فرانسه در آینده منطقه غرب آسیا

با بررسی روند سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا، کوچ امنیتی این کشور از خاورمیانه به جنوب شرق آسیا، تقریباً حتمی است. با این وصف، با خروج آمریکا از منطقه خاورمیانه، سایر قدرت‌های بزرگ در پی پر کردن خلاء قدرت و ایجاد توازن در منطقه خواهند بود. بی‌شک فرانسه با توجه به گذشته تاریخی حضور خود در خاورمیانه، این کشور در پی احیای مناسبات خود و بازگشت و مستقر شدن دوباره در این منطقه است. بر این اساس فرانسه، با اتخاذ دیپلماسی بازگشت در پی تثبیت نفوذ و حضور خود در خاورمیانه است.

2)     حضور فرانسه در خاورمیانه از طریق فروش تسلیحات

منطقه خاورمیانه و خاور نزدیک بخش اعظمی از سفارش‌های تجاری کشور فرانسه را تشکیل می‌دهد که عربستان سعودی در رأس این قراردادها قرار دارد و حضور سیاسی فرانسه در منطقه خاورمیانه را پررنگ‌تر کرده است. در طی سال‌های اخیر به‌ویژه در سال 2015، مبادلات تجاری فرانسه با کشورهای عربی به اوج خود رسید. پیش‌ از این نیز همواره عربستان سعودی به‌ عنوان یکی از کشورهای خاورمیانه در صدر مشتریان نظامی فرانسه قرار داشته است.

نمودار 4-2) مهم ترین مشتریان خرید اسلحه از فرانسه طی سال های 2010 تا 2014

میزان رفت‌وآمدهای سران دو کشور طی دوسال اخیر به صورتی آشکار ادامه داشته است. فرانسوا اولاند در ماه مه سال 2015 با سفر به ریاض به اولین رئیس‌جمهور غربی حاضر در اجلاس رهبران شورای همکاری خلیج[‌فارس] تبدیل شد. اولاند در این شورا از طرح‌ها و خطرات ناشی از دخالت کشورها در امور داخلی خلیج‌فارس (اشاره غیرمستقیم به ایران) صحبت کرد. انگیزه اولاند از شرکت در این اجلاس فروش سلاح بیشتر به کشورهای حوزه خلیج‌فارس به‌ویژه عربستان سعودی بوده است. طبق گفته وزارت دفاع فرانسه صادرات سلاح به عربستان سعودی و مصر از تعهدات بین‌المللی فرانسه است.

3)     تروریسم، بهانه‌ای دیگر برای حضور فرانسه در خاورمیانه

پس از صف‌آرایی تروریست‌های داعش در اطراف پرچم فرانسه و حمله به خاک اروپا به‌ویژه پس از واقعه تروریستی 13 نوامبر 2015 در پاریس و کشته شدن 130 نفر، فرانسوا اولاند اعلام کرد: «فرانسه در وضعیت جنگ قرار دارد.» در واقع نگرش فرانسه از زمان حملات 13 نوامبر، با اجرای سریع حملات هوایی در سوریه، استقرار ناو هواپیمابر شارل دوگل و همکاری با نظامیان روسی، تغییر کرد و به مداخله نظامی این کشور در خاک سوریه انجامید. در واقع این حملات، ارتباط میان خشونت‌گرایی افراطی در فرانسه و بحرآن‌های منطقه‌ای خاورمیانه را بیشتر آشکار نمود. بدین ترتیب فرانسوا اولاند در یکی از سخنرانی‌های خود گفت: «هیچ تمایزی میان سیاست‌های داخلی و خارجی فرانسه وجود ندارد.» باید به‌صورت هم‌زمان با تهدیدها دست‌وپنجه نرم کرد.

علاوه بر تروریسم، بحرآن‌های اروپا ازجمله، خروج خشونت و افراط‌گرایی از خاورمیانه، ظهور جنبش‌های پوپولیستی، افزایش مشکلات حاکی از بحران مهاجرت، افزایش قدرت‌نمایی روسیه، همه به هم پیوست و به گسترش پیشروی اروپا در خاورمیانه منجر شد. امری که درنهایت فرانسوا اولاند را بر آن داشت تا پیشنهادی مبنی بر شکل‌گیری یک ائتلاف فراگیر با شرکت واشنگتن، مسکو و پاریس برای جنگ با داعش دهد.

نتیجه

چرخش دوباره فرانسه به خاورمیانه دلیلی بیش از امتیازات سیاسی یا برد در قراردادهای تسلیحاتی در مقابل لندن و واشنگتن را داشته است و نه‌تنها باانگیزه‌ی ایجاد فرصت‌های اقتصادی در این منطقه بلکه سکوی پرتابی برای مقابله با تهدیدات امنیتی است که برای فرانسه و بقیه اروپا قابل‌چشم‌پوشی نیستند. جاناتان ایال کارشناس مسائل اروپا عقیده دارد که فرانسه پیش‌بینی می‌کند که آمریکا در درازمدت علاقه خود را نسبت به دفاع از اروپا از دست خواهد داد و اکنون نوبت اروپاست که از خود مواظبت کند.

از طرفی فروش بی‌پروای تسلیحات به خاورمیانه باعث افزایش تنش دیپلماتیک و نظامی در خاورمیانه و آسیا شده است. جنگ‌های راه‌اندازی شده توسط امپریالیسم آمریکا و متحدان اروپایی آن، خاورمیانه را به یک حمام خون فرقه‌ای تبدیل کرده است. قدرت‌های استعماری قدیمی همچون فرانسه با اتخاذ سیاست‌های تهاجمی زمینه را برای جنگ‌های منطقه‌ای و حتی جنگ جهانی فراهم کرده‌اند.

در این میان فرانسه‌ای که خواستار حفظ مرکزیت خود در خاورمیانه بود آن‌چنان‌که باید به این هدف نرسید. سفر اولاند نیز به واشنگتن، به باراک اوباما امکان داد بار دیگر تأکید کند که خود وی بیش از یک سال پیش ابتکار ائتلاف بزرگ ۶۵ کشور را به خرج داده بود و این‌که از فرانسه انتظار دارد حضوری سفت‌وسخت در این ائتلاف داشته باشد. در مسکو نیز گفتگوها با ولادیمیر پوتین در 26 نوامبر، در نهایت نقش جدیدی را به رئیس‌جمهور روسیه اعطا کرد به‌طوری‌که وی بدون اشاره به ایده فرانسه برای تشکیل ائتلاف، پیشنهاد داد حملات ارتش خود در سوریه را با فرانسه هماهنگ می‌کند.●