سیّدمجتبی جلال‌زاده

برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که پس از دوازده سال، بالاخره به پرونده هسته‌ای ایران و خروج آن از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد منجر شد، این روزها خود به مسئله‌ای پیچیده تبدیل شده است. این بار و بر خلاف گذشته که طرفین (ایران و 1+5) که همگی برای انجام و امضای برجام اصرار داشتند، صحبت از لغو و زیر سوال بردن آن دارند. در همین راستا دو دیدگاه عمده شکل گرفته است. قدرت‌های بزرگ که شامل بریتانیا، چین، روسیه، فرانسه و آلمان می‌شود و همگی مصر به حفظ و اجرای برجام در غالب کنونی آن هستند اما آمریکا نگاهی دیگر به موضوع دارد. ترامپ، رئیس جمهور جدید آمریکا، از همان ابتدا و در کارزار تبلیغاتی خود، برای برجام، شمشیر را از رو بسته است. او معتقد است که برجام سندی مثبت نیست و باید آن را پاره کرد. اگرچه پاره کردن این سند حقوقی صرفاً تا کنون در الفاظ و شعارهای هیجانی ترامپ خلاصه شده است اما وی با تثبیت قدرت و چینش کابینه‌اش به دنبال مکانیزمی است تا از برجام خلاص شود. بر همین اساس در آخرین و جدیدترین دستور اجرایی خود، دستور داده است این مسئله را بررسی کنند که آیا لغو تحریم‌های ایران طبق توافق هسته‌ای 2015 ایران در راستای منافع امنیت ملی آمریکا بوده یا خیر. در نهایت رویکرد ایران به برجام، در اولویت اول، حفظ آن است اما تهدید از اجرا نکردن آن را نیز گاهاً بیان می‌کند تا چندان در موضع ضعف باقی نمایند.

مهم‌ترین اصل در روابط بین‌الملل و سیاست خارجی، حفظ موجودیت، استقلال و امنیت یک کشور است. بر همین اساس، ایالات متحده آمریکا همواره دو اصل «امنیت ملی» و «منافع ملی» را دست‌آویز برخی از مداخلات بین‌المللی خود قرار داده است و هر یک از روسای جمهور آمریکا، در واکنش به دغدغه‌های ناشی از بافت موقعیتی و تاریخی معاصر خودشان اقدام به معماری دکترین امنیتی خود کرده‌اند. واقعیت آن است طرح مباحث در ظرف امنیت ملی، موجب وجاهت بخشیدن به اقدام‌های خلاف عرف بین‌المللی نیز می‌شود؛ ضمن آن‌که خود، مسیر را برای تصویب قانونی کنش غیرقاقونی، هموار می‌نماید.