سیّدمجتبی جلال‌زاده

فرانسوا فیون و اتحاد راست میانه در فرانسه

آینده سیاسی فرانسه در دستان فرانسوا فیون

 منتشر شده در: هفته‌‌نامه مثلث، سال 6، شماره 336، 13 آذر 1395

بازنشر در اندیشکده روابط بین‌الملل، روزنامه شرق (1395/09/25)، مگ ایران

-------------------------------

مقدمه

«فرانسوا فیون»[1] نخست‌وزیر پیشین فرانسه[2] که در دور نخست انتخابات مقدماتی بیش از ۴۴ درصد آراء را به خود اختصاص داده بود توانست در 20 نوامبر با شکست آلن ژوپه و کسب اکثریت آراء و رسیدن به پیروزی قاطع برابر رقیب خود، آلن ژوپه، به‌عنوان نامزد نهایی حزب جمهوری‌خواه فرانسه یعنی حزب اصلی جناح راست میانه، انتخاب شود. اکنون فرانسوا فیون باید در انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده، با نامزد جناح چپ و نامزد جبهه ملّی، روبرو شود. چندی پیش روزنامه فیگارو نوشت: «رئیس جمهوری فرانسه [فرانسوا اولاند] نه تنها در میان مردم، بلکه در میان اعضای حزب سوسیالیست فرانسه نیز محبوبیتی ندارد» این انگاره در حالی مطرح می‌شود که اولاند به‌عنوان جدی‌ترین نامزد از سوی جناح چپ برای انتخابات ریاست جمهوری 2017 فرانسه مطرح است. از آن‌جایی‌که حزب سوسیالیست حاکم به رهبری اولاند، از محبوبیت کمی برخوردار است، شانس پیروزی نامزد جمهوری‌خواهان در انتخابات آتی بالاست بر همین اساس شناخت برنامه‌های فیون، حائز اهمیت است. در این جستار به بررسی سیاست‌های فیون در صورت پیروزی نهایی در انتخابات ریاست جمهوری فرانسه، می‌پردازیم.

برنامه‌های معطوف به سیاست داخلی

بروز بحران اقتصادی سال 2008 در اروپا و آشکارشدن ضعف ساختاری سیستم‌های سیاسی کشورهای این قاره در مواجهه با این بحران و تبعات آن باعث شد تا هم‌زمان با افزایش ورود مهاجران به این منطقه، میزان بیکاری از زیر 7 درصد به 11 درصد افزایش یابد. هم‌چنین برخی دولت‌ها مجبور شدند مزایای رفاهی را کاهش و یا قطع‌کنند تا به این صورت از گسترش بحران جلوگیری شود. در حال حاضر هم‌چنان اروپا با بحران مالی و بحران مهاجرت دست به گریبان است و قوانین موجود اتحادیه اروپا نتوانسته پاسخ‌گوی رفع نیاز، این دو بحران عمده باشند. به این ترتیب کشورهای اروپایی مستقل از هویت اتحادیه اروپایی خویش اقدام به عمل نموده‌اند. در این بین فرانسه به‌عنوان یکی از قدرت‌های بزرگ این اتحادیه، در پی مهار این بحران‌های روبه گسترش در داخل مرزهای خود بوده است که ظاهراً در این خصوص چندان موفق هم عمل نکرده و نارضایتی مردم از رئیس‌جمهور اولاند، خود نشان از ناکارآمدی این سیاست‌ها دارد.

طبعاً فیون به‌عنوان یکی از نامردهای انتخابات ریاست جمهوری سال آینده برنامه‌هایی برای سامان دادن به وضعیت کنونی در فرانسه دارد. فیون که اصلاح‌گری اقتصادی محسوب می‌شود، در جریان کارزار خود وعده داد که با دستگاه بروکراسی در فرانسه مقابله کند و ضمن ترمیم بودجه دولت دست به اصلاحات و اقدامات لازم برای احیای بازار کار در این کشور بزند. وی وعده داده تا هزینه‌های دولت را در طی پنج سال به میزان ۱۰۰ میلیارد یورو کاهش خواهد داد و ۵۰۰ هزار پست در دستگاه‌های دولتی و بروکراسی این کشور را حذف خواهد کرد. افزایش سن آغاز بازنشستگی در فرانسه از ۶۲ به ۶۵ سال و افزایش 22 درصدی مالیات بر ارزش افزوده نیز از دیگر برنامه‌هایی است که فیون درصدد انجام آن در صورت پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری فرانسه است. همه این اقدامات برای «کاهش بدهی و کسری بودجه» فرانسه است. وی وعده داده تا سیستم بیمه بهداشت و درمان فرانسه را با هدف تعادل حساب در بیمه‌های اجتماعی تغییر دهد. لغو مالیات بر ثروت، تغییرات در حوزه مهاجرت، امنیت در سرمایه‌گذاری، لغو وضعیت اضطراری و تغییرات در نظام قضایی و دفاعی دیگر وعده‌های انتخاباتی فیون می‌باشد. هم‌چنین فیون مانند سایر وابستگان حزب راست طرف‌دار اقتصاد بازار است حال آن‌که در این زمینه بسیار افراطی عمل می‌کند.

برنامه‌های معطوف به سیاست خارجی

برنامه‌های سیاست خارجی فیون را می‌توان در چهار محور بررسی کرد: اتحادیه اروپا، روسیه، ایران و در نهایت بحران سوریه. به‌غیر از مورد اول که روی‌کرد فیون به اتحادیه اروپا را شکل خواهد داد، دو مورد بعدی با مورد آخر یعنی بحران سوریه و گروه تروریستی داعش پیوند می‌خورند. بر این اساس روابط فرانسه و دیدگاه این کشور نسبت به روسیه و ایران، در چارچوب نوع نگاه به حل بحران سوریه گره خورده و نقطه عزیمت سیاست خارجی احتمالی فیون را ترسیم می‌کند.

در خصوص اتحادیه اروپا، وی قائل به نهادگرایی است. به‌این معنا که به نهاد اتحادیه اروپا اعتقاد دارد اما از کشورهایی با هویت مستقل ملّی در این اتحادیه حمایت می‌کند. بر همین اساس معتقد است حوزه یورو نیازمند مدیریت قوی است. فیون رسیدن به یک اروپای متحد و قوی، نظیر آن‌چه در گذشته تجربه کرده‌اند را بر پایه حل بحران‌های اقتصادی و تقویت قدرت اقتصادی (نظیر اشتغال‌زایی و ثبات حوزه یورو) در این اتحادیه می‌داند. اما اختلاف نظرهای فیون با سایر اعضای قدرت‌مند اتحادیه نظیر آلمان را نیز نمی‌توان نادیده گرفت: فیون جزء مخالفان تحریم روسیه از سوی اتحادیه اروپا است؛ در حالی‌که دولت آلمان از این تحریم‌ها پشتیبانی می‌کند؛ همین امر نه تنها استقبال محافل سیاسی آلمان را برنینگیخته، بلکه زمینه‌ساز نگرانی آن‌ها نیز شده است.

فیون تقریباً از دوستان «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه محسوب می‌شود. وی معتقد است که اگر فرانسه سیاست خارجی خود را بر مبنای تنش با روسیه چه در موضوع اوکراین و چه در موضوع سوریه بنا کند، هیچ سودی نخواهد برد؛ این یعنی نزدیکی و همکاری بیشتر با روسیه. فیون امید دارد تحریم‌ها علیه روسیه برداشته شود. او صراحتاً می‌گوید: «سیاست‌هایی که فرانسوا اولاند در چهار سال گذشته در برابر روسیه اتخاذ کرده پوچ است زیرا روسیه را منزوی‌تر و سرسخت‌تر می‌کند و احساسات ناسیونالیستی را در این کشور برمی‌انگیزد. ما داریم روسیه را به سمت آسیا هل می‌دهم در حالی‌که این کشور به هیچ وجه یک تهدید نیست.» وی اگرچه از جدایی کریمه توسط روسیه، حمایت نمی‌کند اما معتقد است که آن‌را باید پذیرفت، منازعه را تمام شده دانست تا بتوان به حالت تعامل و همکاری‌های گذشته، بازگشت. بر همین مبناست که رسانه‌های روسی روی‌کرد فیون در قبال روسیه را متعادل‌تر و معتدل‌تر از رویکرد آلن ژوپه ارزیابی می‌کنند.

در خصوص حل بحران سوریه وی معتقد است باید روسیه را به مذاکره با اروپا بازگرداند و با ایران نیز گفت‌وگو کرد و حل و فصل مسائل خاورمیانه بدون مشارکت ایران به بن بست می‌رسد. وی در این خصوص اعتقادی به مداخله نظامی ندارد و با آوردن شاهد مثالی تاریخی حاصل مداخله ناتو در افغانستان را بی‌نتیجه توصیف می‌کند و معتقد است عراق و لیبی در وضعیت هرج و مرج به‌سر می‌برند و کشورهای عربی خاورمیانه، در کنار کشورهای آفریقا در معرض تهدید تروریسم قرا دارند. فیون این موارد را معضلی جهانی می‌داند با راه‌کاری سیاسی. ائتلاف‌سازی علیه داعش را بهترین روش مبارزه علیه این گروه تروریستی می‌داند و حتی در این ائتلاف حزب‌الله لبنان، کردها و ارتش سوریه و همکاری با آن‌ها را در جهت مبارزه علیه داعش، مفید می‌داند.

فیون به صراحت اعلام کرده است که ایران کشور بزرگی است و «بدون همکاری با آن قادر به حل مسائل منطقه نخواهیم بود.» از نظر وی عاقلانه نیست که کشوری مثل ایران را از مناسبات منطقه‌ای کنار گذاشته و در عوض با کشورهای حامی تروریسم دوستی کنیم و در این موارد، آن‌چه را اظهار کرده که هیچ نامزد دیگری اعم از راست یا چپ به‌زبان نیاورده است (به استثنای «مارین لوپن» رهبر راست افراطی جبهه ملّی، البته با قید تفاوت).  در این‌جا به این نکته باید اشاره کرد که فیون در سیاست خارجی خود (در مقایسه با لوپن) واقع‌گرا است و از تعامل با همه کشورهای تأثیرگذار در منطقه سخن می‌گوید.

پیروزی فیون به چه معناست؟

با پیروزی فرانسوا فیون، بخش سنتی و کاتولیک جناح راست بر گرایش میانه‌رو، لائیک و گشوده به تحولات اجتماعی آن فائق می‌آید. ظهور این بخش از راست سنتی که کارشناسان تاریخ سیاسی فرانسه از آن به‌عنوان «راست میراث‌بان» یاد می‌کنند، هر چند در سه سال اخیر با حضور پر سر و صدا در فضای اجتماعی و عمومی غافل‌گیر کننده بود، اما درواقع یک تحول کُند اما عمیق جامعه فرانسه را باز می‌تابد. این بخش از راست، خود را «حافظ مشروع میراث اقتصادی، سیاسی و فرهنگی» فرانسه می‌داند و تحولات اجتماعی سال‌های اخیر را تهدیدی برای آینده این کشور تلقی می‌کند. از نظر آنان بنیان جامعه فرانسه بر پایه فرهنگ مسیحی و لیبرال گذاشته شده است. فیون در برنامه و مواضع خود، سخن‌گویی این جریان را بر عهده گرفت. این پیروزی تحول ایدئولوژیک جناح راست و جای آن‌را در چشم‌انداز سیاسی فرانسه نیز دچار تغییر و تحول می‌کند.

همچنین و در یک نگاه کلان‌تر می‌توان شاهد آن بود که چندی است که اقبال مردم اروپا به احزاب دست راستی بیشتر شده است. دلایل آن را شاید بتوان در سه مورد اصلی ذیل یافت: نخست آن‌که بحران اقتصادی رایج از دهه ۷۰ به این سو کارد را به استخوان مردم رسانده است. در کشور بزرگی مثل فرانسه ۱۲ تا ۱۵ درصد مردم زیر خط فقر به سر می‌برند. بیش از پنج میلیون نفر از جمعیت فرانسه بیکار هستند. این معضل در سراسر اروپا به استثنای آلمان وجود دارد. دوم آن‌که معضل اقتصادی بر روی نقش اروپا در جهان تأثیر گذاشته است. اروپا دیگر قادر به ایفای نقش‌های عمده و مهم در عرصه جهانی نیست. مردم تردید دارند که اتحادیه اروپا قادر به احیاء نقش پر قدرت خود باشد. این دلیل دوم مبنایی برای سومین دلیل حرکت جوامع اروپایی به سمت راست در قالب مخالفت با جریان مهاجر ت می‌شود چرا که تضعیف نقش اتحادیه اروپا مردم را به سمت تمایلات ملّی‌گرایانه سوق می‌دهد.

در هر حال، نخست‌وزیری که طی پنج سال اصلاحات نیکولا سارکوزی را به‌خوبی اجرا کرد؛ مطبوعات خارجی او را مارگارت تاچر فرانسه نامیده‌اند و ابرلیبرالی که تجسم قاطعیت بر سر مواضع سنتی راست است و پشت‌گرمی رأی محافظه‌کاران را دارد؛ همواره معتقد بوده است که می‌بایست تغییرات عمیق‌تری ایجاد کرد و در صورت پیروزی فرصت آن‌را خواهد داشت تا برنامه‌های خود را جامه عمل بپوشاند.

فرجام سخن

فرانسوا فیون از این پس مبارزات خود را در چشم‌انداز انتخابات ریاست‌جمهوری آغاز خواهد کرد. پیروزی فیون در انتخایات آتی ریاست‌جمهوری می‌تواند چهره سیاسی فرانسه را در اروپا و جهان به‌طور کلی تغییر دهد. با توجه به آن‌چه بیان شد، نشانه‌هایی از روحیه بین‌المللی‌گرایی و همکاری جویانه را در فیون شاهد هستیم. راه مهار حملات افراط‌گرایان و تروریست‌ها در داخل فرانسه را در خارج از خاک فرانسه می‌داند و معتقد به همکاری بین‌اللمللی است و مداخلات نظامی را بی‌اثر می‌داند. بعد از رسیدن به الیزه به دنبال رابطه‌ای استراتژیک با مسکو می‌رود. مایل به نزدیکی با روسیه است و برداشتن تحریم‌ها علیه این کشور و ائتلاف با روسیه در مبارزه با داعش را در برنامه‌های خود می‌بیند. به‌این معنا که برای پایان بحران سوریه و جنگ داخلی این کشور گزینه سیاسی را انتخاب می‌کند و در این بین برای ایران نقشی پذیرفته در مناسبات بین‌المللی قائل است و علاوه بر آن بشار اسد را نیز جزیی از راه حل می‌داند. هم‌چنین در خصوص همکاری با ایران برای حل بحران سوریه، با توجه به عدم همراهی این سیاست با سیاست‌های عربستان‌ سعودی ممکن است سبب بروز فاصله میان فرانسه و عربستان شود که این خود می‌تواند برای ایران، فرصتی مناسب را پدید آورد. فیون، فرانسه‌ای پر قدرت را با تغییرات اقتصادی و تغییر در سیاست خارجی دنبال می‌کند و سرانجام آن‌که با فرض پیروزی فیون، سیاست فرانسه در قبال ایران تغییری مثبت خواهد داشت.■