سیّدمجتبی جلال‌زاده

جایگاه عربستان در سیاست خارجی ترامپ

منتشر شده در: 🔺هفته‌نامه مثلث، سال 6، شماره 346، 23 بهمن 1395

عربستان سعودی طی نیم قرن اخیر همواره جایگاهی برجسته در سیاست خارجی خاورمیانه‌ای ایالات متحده آمریکا داشته است. جایگاهی که به‌واسطه موقعیت ژئوپولیتیکی، ذخایر نفت، موقعیت مذهبی در بین کشورهای اسلامی و شماری موارد دیگر، برای این کشور به دست آمده است. اگرچه در طول تاریخ این روابط با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است و گاهی فاصله گرفتن دو کشور از یک‌دیگر را شاهد هستیم اما بر اساس واقعیت‌های تاریخی، حمایت‌های آمریکا و نادیده گرفتن شعار ارزش‌های آمریکایی در مورد عربستان به اثبات رسیده است و در عوض، عربستان نیز به‌عنوان تضمین کننده منافع و تسهیل کننده بازیگری آمریکا در منطقه نقش خود را به خوبی ایفا کرده است. اگرچه در دوره باراک اوباما شکاف میان این کشور زیاد شد اما روند همکاری قطع نشد و اکنون با روی کارآمدن دونالد ترامپ، این روابط ادامه‌دار خواهد بود اما با مختصاتی جدید.

ایران

مقامات اطلاعاتی آمریکا جمع‌بندی جالبی درباره ایران دارند. آنان در ترسیم وضعیت 2030 میلادی با صراحت گفته‌اند بهترین وضع امنیتی و سیاسی در این سال مربوط به ایران است. پس با این انگاره، آمریکایی‌ها می‌بایست برای ایران قدرت‌مند که هم‌زمان به‌عنوان دشمن درجه یک‌شان هم محسوب می‌شود جایگزینی در نظر بگیرند؛ چرا که ایران با مختصات قدرت منطقه‌ای می‌تواند بر هم زننده میز بازی و مختل کننده بازیگری آمریکا باشد.

بنابراین عربستان مأمور انجام سیاست‌های آمریکا در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا است و در بهترین حالت چیزی جز آن‌چه از او خواسته می‌شود، انجام نخواهد داد. به عبارت شفاف‌تر، سیاست خارجی این کشور با پشتوانه سیاست‌های آمریکا تعریف می‌شود. بنابراین از عربستان دوران ترامپ، نبایستی انتظار داشت که رابطه مسالمت‌آمیزی را با ایران بنیان نهد و نمی‌توان از این کشور انتظار رفع اختلافاتش را داشت.

موضوع دیگری که در این‌بین مطرح می‌شود این است که باید توجه داشت که عربستان چه میزان به آمریکا باج داده است که هزینه این همراهی را تقبل کند. این‌که عربستان هیچ‌چیزی در سطح بین‌المللی برای ارائه به‌عنوان یک واحد سیاسی بین‌المللی ندارد، با این‌که دونالد ترامپ به‌عنوان یک تاجر بین‌المللی حاضر به حمایت از این کشور باشد متفاوت است. ترامپ تاجر است، در دوران تبلیغات ریاست جمهوری‌اش نیز اظهار داشته بود که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس برای تأمین امنیت خود باید هزینه‌اش را به آمریکا پرداخت کنند. این به خوبی نشان می‌دهد اگرچه آمریکا مایل است تا جهان را کنترل کند و به‌عنوان رهبری بلامنازع شناخته شود، اما هزینه آن را از جیب متحدانش می‌خواهد پرداخت کند.

در این شرایط احتمالاً در آینده به یک پیوند نوشته‌شده میان این دو کشور نیز ختم خواهد شد. تکلیف منطقه مشخص است، عربستان پول می‌دهد، آمریکا نیز سلاح‌های خریداری‌شده عربستان را بر روی مردم منطقه می‌ریزد. توجیه نیز مشخص است، ترس عربستان و متحدانش از آن‌چه ترامپ و آمریکا از ایران نزد آن‌ها ساخته است. البته سیاست آمریکا در منطقه برای ایران، «امنیتی کردن» کشورمان است. اعراب با توجه به ترسی تاریخی که از ایران دارند و همچنین ترس از دولت – ملّت سازی نشدن حکومت‌های‌شان، خود به خود در گردونه بازی آمریکایی‌ها قرار خواهند گرفت.

سوریه

به‌طور حتم، آل سعود بیش از هر طرف دیگری از دعوت ترامپ برای ایجاد مناطق امن در سوریه ابراز شادمانی می‌کند. خواسته ریاض از واشنگتن، اقدام قاطع ضد ایران و حزب‌الله است. سعودی‌ها هرگز نمی‌خواهند که بشار اسد در مسند قدرت در سوریه بماند. به اعتقاد تحلیل‌گران آن‌ها حاضرند که هزینه اقدامات نظامی آمریکا در سوریه را بپردازند همان‌گونه که طی سال‌هایی که از بحران سوریه می‌گذرد؛  از هر نوع حمایت مالی و تسلیحاتی از مخالفان بشار اسد دریغ نکرده و نمی‌کنند. عربستان خود را در یک جنگ نیابتی با ایران در زمین سوریه می‌داند. اما آن‌چه که از یاد برده، نقش قدرت‌های بزرگ و دخالت نظامی روسیه در این کشور است. به عبارت دیگر، عربستان جایگاهی مستحکم در سوریه ندارد. یکی به این دلیل که مانند ایران دارای منافع ثابت شده استراتژیک در این کشور نیست و دیگر آن‌که، با مصالحه قدرت‌های بزرگ بر سر بحران سوریه، به راحتی از بازی کنار گذاشته می‌شود بدون آن‌که دستاوردی داشته باشد یا در آینده سیاسی این کشور نقشی را بر عهده‌اش بگذارند.

فرجام سخن

عربستان در هم‌نوایی با آمریکا شروع به رجزخوانی علیه ایران کرده است. برخی از زمام‌داران عربستان با این تصور که دوران ماه ‌عسل سیاست‌های ثبات‌زدای آن‌ها در منطقه با روی کار آمدن دونالد ترامپ شروع‌شده است، ایران را متهم به بی‌ثباتی در منطقه کرده و داد برمی‌آورند که ایران باید به مرزهای خود بازگردد. این‌که چرا عربستان این‌گونه بی‌پروایانه در مورد ایران سخن می‌گوید، بیش ‌از پیش نشان‌دهنده این است که سیاست‌های این کشور عاریه‌ای و استقراضی از رفتارهای سایر کشورها و به‌طور ویژه آمریکایی‌ها است. بدون شک سعودی‌ها بسیار خرسند خواهند بود که تنش میان آمریکا و ایران بالا بگیرد و تحریم‌ها و مشکلات ایران بیشتر شود. آن‌ها از طریق موضع‌گیری و هر اقدام دیگری تمام تلاش خود را به کار خواهند گرفت تا به ترامپ وانمود کنند که ایران مشکل اساسی است و محور اصلی گفت و گوی ملک سلمان و ترامپ در ۲۹ ژانویه نیز ایران بود.